Vijf Principes van Transformerend Luisteren

Hoe blijvende verandering tot stand komt

 

 

 

Principe 1  Een probleem is een gestopt proces

“Every bad feeling is potential energy towards a more right way of being, if you give it space to move forward to its direction.”

Gende Gendlin

Waarom werken veel pogingen tot verandering niet? Omdat je niet de goede weg bewandelt. Je wilt bijvoorbeeld ergens vanaf. Vaak lukt dat überhaupt niet en als het wel lukt is het meestal maar van korte duur. Dat komt omdat je er niet van wég moet, maar er naartoe. Weerstand is niet iets waar je aan voorbij streeft, het is juist precies de plek waar we moeten zijn. Want daar is het proces gestopt, en dáár moeten we het weer oppakken. We denken dat er iets in de weg zit dat weg moet, maar het is een klop op de deur: “hé, let eens op, hier is iets nodig!”

De mens is niet een kast met laadjes waarin herinneringen, emoties, gedachten keurig opgeslagen liggen maar een proces dat gevoed wordt vanuit een dikke brij van ervaringen, gedachten, emoties en een intrinsieke drang tot leven. Dit proces vormt zich in interactie met zijn omgeving. Het heeft een natuurlijke richting, namelijk de richting van ‘tot volle wasdom komen’. Als het niet krijgt wat het nodig heeft stokt het. We spreken dan van een bevroren structuur of een gestopt proces. De potentie van de ‘goede richting’ blijft echter impliciet bestaan.

Het beste is dit proces zo min mogelijk in de weg te zitten: niet duwen, niet verklaren, geen adviezen, maar ook niet ‘loslaten’ of ‘accepteren’. We moeten vooral niet-doen. Dat is overigens iets totaal anders is dan niets doen. Met niets doen blijft het probleem in stand.

We moeten niet iets aan het probleem doen, maar zorgen dat het proces weer in beweging kan komen en zijn eigen richting kan hernemen.

//////////////////////

Principe 2 Echte verandering is lichamelijk

“Your physically felt body is in fact part of a gigantic system of here and other places, now and other times, you and other people

– in fact, the whole universe.”

Gene Gendlin

Wéten wat het probleem is, is meestal niet voldoende voor blijvende verandering. Wil de verandering blijvend zijn dan moet dit plaats vinden vanuit het héle organisme, geest, lichaam en ziel. Het organisme staat in verbinding met de wereld om ons heen, niet alleen in plaats maar ook in tijd. De wijsheid van dit organisme is immens. Hiermee contact maken gaat via ons lichaam zoals we dat van binnenuit kunnen ervaren. Dat klinkt misschien ingewikkeld maar dat is het niet. Ieder probleem heeft ook een lijfelijke kant. Iets kan bijvoorbeeld als een steen op je maag liggen of als een brok in je keel voelen. Deze lijfelijke kant is soms, maar lang niet altijd direct voelbaar. Vaak vraagt het wat tijd om zich zo’n lijfelijk aspect te laten vormen. We noemen dit een felt sense. Dat is iets anders dan een emotie, hoewel die er vaak wel mee samenhangt. Wanneer de felt sense de benodigde aandacht (interactie) krijgt dan verschuift er iets en verandert de persoon en daarmee ook hoe hij of zij zich verhoudt tot ‘het probleem’.

Dit principe betekent dat dus het “object van aandacht” niet de cliënt is of het probleem van de cliënt, maar de felt sense van het probleem in de cliënt. De cliënt spreekt niet langer over het probleem maar met en vanuit dat wat voelbaar is in het lijf.  De transformatie gebeurt dus in de relatie die de cliënt heeft met zichzelf. Dat gaat natuurlijk niet alleen op voor cliënten maar ook voor therapeuten zelf.  En dat kan een hele andere benadering zijn dan we meestal doen. Zoals Gendlin, de grondlegger van Focusing stelt zijn we soms erg directieve therapeuten voor onze eigen innerlijke cliënt.

//////////////////////

Principe 3 Dualisme is de primaire oorzaak van problemen

“Connection is the key”

Peter Campbell

We denken vaak over onszelf in goede en slechte delen. Goede delen, eigenschappen, gewoontes en slechte gewoonten of eigenschappen, delen die we weg willen hebben. Deze vorm van dualisme levert ons een hoop problemen op en staat een gezonde ontwikkeling in de weg. Vanaf onze allereerste levensdagen worden we geconfronteerd met wat goed en wat fout gedrag is, ook in voelen en denken. Goed en fout wordt voor een belangrijk deel cultureel bepaald; op het niveau van land of volk, maar ook door religie en familiecultuur (‘als je voor een dubbeltje geboren bent word je nooit een kwartje’).  Ook in persoonlijke ervaring maken we keuzes in ‘gewenst’ en ‘ongewenst’; een kind schrikt van zijn eigen heftige boze gevoelens, en kan boosheid gaan onderdrukken. Met al die geschreven en ongeschreven regels en door persoonlijke ervaringen sluiten we delen van onszelf af.

Het organisme komt in opstand tegen dit opgesplitst zijn. Het roert zich op allerlei manieren, van ontevredenheid en verslavingen, tot altijd maar moe zijn of depressieve gevoelens hebben. Door het ‘ongewenste deel’ weg te stoppen en ons ervoor af te sluiten stopt het proces. Dat wat weggestopt is wil gezien en gehoord worden. De sleutel ligt in het ons opnieuw verbinden met wat afgesloten is zodat het proces zijn natuurlijke loop kan hernemen. Dat betekent overigens niet dat je er blij mee hoeft te zijn.

Een andere aanpak van dit probleem is mooi verwoord door de Perzische filosoof en soefie-mysticus Rumi, (13e eeuw): “Voorbij Goed en Kwaad ligt een andere dimensie, dáár wil ik je graag ontmoeten.” We kunnen onszelf en ook cliënten uitnodigen dat veld in zichzelf te openen en daar alles wat niet welgevallig is te ontmoeten. Ruimte maken voor dat wat niet gezien mocht worden is een belangrijke stapt voor transformatie.

//////////////////////

Principe 4 Ieder levensproces is uniek, en herbergt impliciete kennis

“The implicit intricacy is really, really different in each person. Each person is a completely irreplaceable take on the universe. …

This implicit intricacy wants to be carried forward and it is already an interaction.”

Gene Gendlin

In ieder mens is het ‘leven vooruit dragende’ proces uniek en dus ook is ieder gestopt proces uniek. Leven is te complex om volledig te ‘vangen’ in welke theorie dan ook. Veel protocollen brengen daarom geen bevredigende, blijvende oplossing. In ieder probleem zit een impliciet weten wat nodig is. Het proces moet opgepakt worden daar waar het gestopt is en van daaruit zélf de volgende stap aangeven.

Natuurlijk weten we dat accepteren, loslaten, mindful zijn, kan helpen – maar het helpt niet als we dit als opdracht van buiten proberen in te brengen. Dat gaat eerder tegen de stroom in, dan dat het verder helpt. De kunst is de aansluiting te zoeken bij waar het proces zich op dit moment bevindt en nagaan wat er nu nodig is. Ieder innerlijk proces kent een eigen orde van stappen. Een orde die niet vastligt maar zich tijdens het proces ontvouwt. Gene Gendlin zegt daarover, de volgende stap is niet op de vorige kaart te vinden. Het landschap verandert voortdurend.

Dit betekent dat we als luisteraar naar onszelf en als therapeut naar de cliënt bereid moeten zijn om in een houding van niet-weten te stappen en te gaan luisteren naar het gestopt proces. Zoals in principe 3 uitgelegd kent ieder probleem, iedere situatie ook een lijfelijke kant, is in het lijf ervaarbaar of ervaarbaar te ‘maken’. En dát is de plek waar we het proces weer kunnen oppakken.

//////////////////////

Principe 5 De kwaliteit van de interactie bepaalt transformatie

“De waarheid is niet statisch. Wat iets is omvat ook wat het kan zijn en zal zijn.”

Gene Gendlin

In interactie tussen de therapeut en de cliënt is het de kwaliteit van de interactie die transformatie kan bevorderen of juist blokkerend werkt. Het is de opdracht van de  therapeut het soort interactie te zijn waarin het levensproces zich kan hernemen en verder ontvouwen. Daarvoor is het belangrijk te luisteren naar hoe een probleem ervaarbaar is in het lijf. Dit luisteren is zonder oordeel, zonder interpretatie maar met een soort benieuwde belangstelling. Dat vraagt van de therapeut de bereidheid om in een houding van niet-weten te stappen, en alle eigen ideeën en theorieën aan de kant te zetten – die hoeven trouwens niet weg want kunnen op zeker moment ook heel behulpzaam zijn.

De therapeut helpt de cliënt van binnen te checken of de woorden, dit beeld dat hij of zij noemt ook echt klopt met hoe het voelt in het lichaam. Dat kan door de woorden, de beelden te spiegelen. Letterlijk! Als het klopt voelt de cliënt een soort zucht en is het proces een (klein) stapje verder gebracht.

Een felt sense kan eerst erg vaag zijn en is altijd kwetsbaar. Het gedijt goed bij een vriendelijke en uitnodigende houding.

Respect is belangrijk: voor alles wat er naar boven komt, ook als het onwelgevallig of heel klein is. Cliënten zelf kunnen sterk geneigd zijn een oordeel te hebben over iets dat naar boven komt. De therapeut kan helpen het niet onder te laten sneeuwen, maar respectvol naar voren te laten komen, zonder enig oordeel.

Het proces is gevoelig voor druk, daar kan het niet goed tegen. Als er bijvoorbeeld te directe vragen worden gesteld, door therapeut of cliënt, lijkt het zich als het ware te verstoppen.

En misschien wel het belangrijkste onderdeel van een transformerende interactie is erkenning geven aan alles wat er is, of komt, ook als het klein is of onnozel, of dom of slecht.  Zo lang er iets blijft duwen, of krampen daar van binnen, is er nog iets dat nog niet gehoord, doorvoeld, voldoende erkend is.

Het gaat er om het te leren kennen precies zoals het is. Niet met het doel om te veranderen,  wel in het vertrouwen dat transformatie daar het gevolg van is.

Bij zo’n interactie die aansluit bij het proces gebeurt er iets magisch. Soms ook letterlijk door cliënten zo verwoord. De cliënt voelt zich gehoord en het proces is weer in beweging! En dat  geeft lucht, licht en ruimte. De cliënt gaat voelen dat de oplossingsrichting in hem of haar zelf zit en dat geeft vertrouwen. Er komen stappen van binnenuit, nieuwe overtuigingen, ‘ik ben oke’, ‘dit is mijn grens’, etc. en dat brengt levensenergie. Vanuit het zichzelf leren kennen en daarmee ook de eigen grenzen leren kennen ontstaat een steviger basis: voor autonomie én verbinding.

/////////////////////////

De vijf principes van transformerend luisteren zijn gebaseerd op de praktijk van Focusing en de filosofie van het impliciete (A Process Model) van Eugene Gendlin.  Meer weten? zie www.focuscentrumadv.nl