joan-klagsbrunIn november 2013 was Joan Klagsbrun in Nederland om daar een programma te presenteren over Focusing op de Jaarlijkse Expertise- en Inspiratiedag van de sectie Lichaamsgericht Werkende Psychologen van het NIP. Ter gelegenheid hiervan had ik een interview met haar.

Joan Klagsbrun, PhD is klinisch psycholoog, doceert Focusing aan de Lesley Universty Cambridge, Massachusetts en heeft een eigen praktijk. Zij geeft focustrainingen sinds meer dan drie decennia in diverse landen verspreid over 5 continenten. Zij is een van de meest ervaren en gerespecteerde trainers in het wereldwijde Focusnetwerk.

Ik sprak met Joan over Focusing, haar betrokkenheid bij het focussen, het gebruik ervan in psychotherapie, de voordelen, de contra-indicaties, haar onderzoek en over spiritualiteit. Maar ik begon met de vraag:

Wat was jouw meest opzienbarende ervaring met Focusing?

Ik denk dat net als bij veel andere mensen mijn eerste ervaring met Focusing me altijd bij gebleven is omdat het zo ingrijpend was. Het gaf me het gevoel dat mijn relatie tot mijn problemen écht kon veranderen. Het was een hoopvolle ervaring die ik me nu, 30 jaar later, nog heel levendig herinner.

Kun je daar iets meer over vertellen?

Ik zat in een groep en Gene Gendlin leidde ons door een intrigerend proces. Hij beschreef het als een manier van aandacht besteden aan het centrum van het lichaam. Het was de bedoeling, zoals hij uitlegde, om een gevoel (felt sense) te krijgen van wat we onzichtbaar ‘bij ons droegen’. Zijn theorie is dat er een specifieke lichamelijke ‘resonantie’ is die we kunnen voelen als we aan een bepaalde situatie denken. Deze ‘resonantie’ zou ons nieuw inzicht en begrip kunnen brengen. Hij begeleidde ons in een ‘dialoog’ met een soort van innerlijke ervaring (felt sense), iets dat er wel was maar geen woorden had.

Ik herinner me dat Gendlin ons vroeg na te gaan welke problemen in de weg stonden om ons oké te voelen. Ik begon al mijn problemen te inventariseren. Er waren een paar belangrijke, en die gaven me een duidelijk gevoel van onbehagen, een bekend gevoel van me terneergeslagen voelen door deze niet op te lossen moeilijkheden.

Gendlin zei: “Misschien wil je deze problemen eens begroeten, zonder er mee samen te vallen …… houd een klein beetje afstand. Stel je voor dat je ze op een denkbeeldige plank naast je neer legt”. Ik voelde een glimlach. “Ze zullen de plank door midden breken,” dacht ik ”ze zijn te zwaar”. Tot mijn grote verrassing kon ik precies doen wat hij van me vroeg. Ik benoemde ze allemaal en voelde hoe ik ze met me meedroeg (de ene was gespannen, de ander kneep mijn keel dicht, een derde drukte op mijn solar plexus). Daarna zette ik ze één voor één op de plank naast me.

Toen de grootste problemen op de plank stonden, voelde ik me al lichter. Later leerde ik dat deze focusstap helpt om een goede afstand te vinden tot zwaar drukkende problemen. Dat het mensen helpt om erbij te kunnen zijn, op een veilige afstand, niet erdoor worden overweldigd en niet ervan afgesneden.

Toen vroeg Gendlin ons een van de onderwerpen te kiezen om mee te werken. Ik koos voor het probleem van mijn moeders ziekte. “Dit probleem kent vele kanten,” zei hij “maar hoe voelt het in zijn geheel aan? Kijk maar eens of er een woord of een beeld is dat het geheel ervan omvat.”

Tranen stroomden over mijn wangen. “Verdrietig”, dacht ik, maar toen begon ik wat nauwkeuriger na te voelen; “verdrietig” was niet helemaal het goede woord. Vervolgens kwam het woord “verwoestend” bij me op. Ja, dat was het woord dat het dichtste bij kwam bij dit geheel, bij dit complexe en trieste gevoel daar van binnen. En het gekke was dat ik, terwijl ik dit gevoel van verwoesting onderkende, merkte dat mijn lichaam zich ontspande, en mijn ademhaling zich verdiepte.

“Kijk nu maar eens of je dit woord of beeld wat gezelschap kunt houden en wacht maar eens, misschien wil het je iets vertellen.” Ik wachtte en luisterde, ook al was me niet duidelijk waar ik op wachtte. Tot mijn verrassing had dit gevoel van verwoesting een heleboel te zeggen. Het liet me weten dat ik moest stoppen de tranen in mijzelf af te knijpen en mezelf toe moest staan te huilen en meer te praten over hoe ik me voelde. En toen kwam er nog iets …. ik moest mijn gevoelens delen met mijn moeder, in plaats van de rol van de sterke dochter te spelen. Met die stap, dat inzicht kwam er een grote zucht.

Ik dacht: “Dit is echt een gekke ervaring. Ik ben in gesprek met een lichamelijk gevoel en het praat terug!” Maar het hele proces voelde goed, op een moeilijk te omschrijven manier, het voelde heel heilzaam. Misschien had ik een weg gevonden naar een deel van mijzelf dat er altijd al was maar waar ik tot nu toe geen toegang toe had.

Er was feitelijk niets veranderd, mijn moeder had nog steeds kanker, maar mijn relatie tot die hele situatie was totaal veranderd. En dat proces had mij op de een of andere manier erg goed gedaan, lichter gemaakt en meer ontspannen. Ik wist meteen dat ik meer van dit focusproces wilde in mijn dagelijks leven én dat ik het wilde delen met mijn cliënten in psychotherapie.

Dus het is van grote betekenis geworden zowel in je persoonlijk leven als in het contact met je cliënten. Kun je iets vertellen over hoe je Focusing in een therapiesessie integreert?

Focusing is gebaseerd op de theorie dat inzicht en veranderingen zich op natuurlijke wijze ontvouwen als mensen contact maken met ‘het impliciete’ (voelbaar in het lijf maar eerst nog zonder woorden). Zo kom je op plekken die met louter het intellect niet bereikbaar zijn. Vaak gebruik ik niet eens het woord Focusing, maar nodig ik mensen uit om het wat langzamer aan te doen en even stil te staan bij de zin of het woord dat ze net uitgesproken hebben en even af te tasten of er nog meer is.

Als een cliënt mij vertelt over hoe boos hij is op een leidinggevende op het werk, dan luister ik en spiegel hoe verongelijkt hij zich voelt maar daarna zou ik hem de suggestie kunnen geven even te pauzeren en na te gaan of hij die boosheid met alles wat er aan vast zit kan voelen in zijn lijf en kijken hoe dat aanvoelt. Hij zou kunnen zeggen: “Oh ja, ik voel een beklemming op mijn borst…. En .. het is niet alleen boosheid, het is meer dan dat, een soort mix van boosheid en pijn dat hij mij met die promotie gepasseerd heeft”of ”ik voel me vernederd ten opzicht van mijn collega’s en dat doet me denken aan wat mijn vader vroeger deed in onze familie.” En met die verschuiving naar waar het echt om draait, komt een gevoel van opluchting want het lichaam wist dat er meer was dan alleen de boosheid. En nu, nu dit aan de oppervlakte is gekomen door zijn eigen inzicht, nu is er ook ruimte voor de diepere gevoelens.

Is Focusing bruikbaar voor alle typen cliënten en alle diagnoses?

Focusing is een natuurlijk proces. Het is ontdekt door Gene Gendlin in zijn onderzoek naar psychotherapie, het is niet door hem uitgevonden. Gendlin ontdekte dat mensen in therapie meer vooruitgang boeken als zij even pauzeren en van binnen reflecteren en verwijzen naar iets dat zij van binnen kunnen voelen maar waar nog geen woorden voor zijn. Hij besloot het focussen te noemen – een proces van voelen in het lichaam – en iedere cliënt met iedere diagnose kan baat hebben bij deze vorm van innerlijke verbinding.

Focusing kan aangereikt worden aan iedere cliënt om zo een manier te vinden om met betekenisvolle lichamelijke gewaarwordingen om te gaan. Natuurlijk zullen sommige mensen het makkelijker oppakken dan anderen.

Zijn er geen contra-indicaties?

Er zijn mensen zijn die het moeilijk vinden om te reflecteren op hun gevoel. Sommige mensen hebben een, goed voorstelbare, aversie tegen voelen van hun diepere emoties. Gevoelens rond traumatische ervaringen uit het verleden zijn soms afgesloten. Opnieuw in contact komen is echt niet makkelijk en niemand zou er toe gedwongen moeten worden, niet met Focusing en niet met andere methodes.

De meeste mensen kunnen wel focussen leren en het kan dan van geweldige betekenis zijn. Wat ik er zo bijzonder aan vind is dat factoren als leeftijd, geslacht, opleidingsniveau, het soort probleem of de diagnose geen voorspeller zijn voor wie het makkelijk op zal pikken of niet. Het is mijn ervaring dat als de therapeut zelf een goed voorbeeld is, cliënten vaak de neiging hebben dat te volgen.

Wat bedoel je met een voorbeeld zijn, hoe doe je dat?

De therapeut kan bijvoorbeeld wat langzamer gaan praten en even een pauze nemen voordat ze spreekt om zo duidelijk te maken dat ze wacht tot er van binnenuit het goede woord op komt.

Op sommige momenten kan een therapeut iets vanuit de eigen felt sense aanreiken om de cliënt te helpen een goede afstand te vinden tot een onderwerp. Bijvoorbeeld bij een cliënt die ver van haar gevoelens afstaat, zou ik mijn eigen innerlijke respons kunnen geven op een situatie: “toen je beschreef hoe hij je zo plotseling had verlaten, zelfs zonder je te vertellen waarom, voelde dat voor mij alsof ik werd aangereden door een vrachtwagen. Hoe was die ervaring voor jou?”

Maar tegen een cliënt die verdrinkt in emoties zou ik kunnen zeggen: “Ik hoor hoe ontdaan je bent en ik vraag me af of we een stapje achteruit kunnen zetten en een idee, gevoel kunnen krijgen van deze hele situatie. Hoe voelt dit alles rondom je partner in je lijf?

Zoals we hier zitten heb ik het beeld van twee honden die om elkaar heen draaien. Ik ben benieuwd wat voor beeld of woord, of gebaar bij jou naar boven komt rondom deze hele situatie?”

Wat levert het eigenlijk op, wat is de meerwaarde van Focusing in psychotherapie?

In de eerste plaats verdiept focussen de therapie omdat mensen praten VANUIT en niet OVER hun gevoelens en felt senses.

Ten tweede versterkt het het zelfvertrouwen van cliënten als zij merken dat de antwoorden in henzelf zitten en ze niet afhankelijk zijn van iemand anders, ook niet van hun therapeut, om te weten wat de volgende stap moet zijn in hun leven.

Ten derde leert Focusing ons hoe we ons tot onszelf kunnen verhouden op een vriendelijke, respectvolle en accepterende manier in plaats van onszelf steeds te beschuldigen en bekritiseren.

En tenslotte, focussen voelt goed!

Ik weet dat je ook werkt met vrouwen die borstkanker hebben en hun een speciale focus- oefening aanbiedt. Je deed onderzoek naar het effect. Kun je daar iets meer over vertellen?

Het was verheugend om in beide pilots te ontdekken dat Focusing een heilzaam effect heeft op de stemming en het gevoel van welzijn van vrouwen met borstkanker. We hebben ontdekt dat de oefening “ruimte maken” in een 30 minuten-sessie één keer per week gedurende zes weken een geweldig verschil kan maken in het leven van deze vrouwen. De vrouwen uit het onderzoek ontdekten dat het enorm helpt als er iemand beschikbaar is die écht luistert en hen begeleidt bij het proces van “ruimte maken”. Het helpt om de noodzakelijke afstand te creëren tot hun problemen; bovendien ervoeren zij positieve beweging in hun leven en nieuwe stappen voor innerlijke verandering.

Zou Focusing ook kunnen helpen bij andere fysieke aandoeningen of bij onverklaarbare lichamelijke klachten?

Je vraag interesseert me omdat het een overeenkomst suggereert tussen mensen met eenzelfde diagnose. Het suggereert bovendien dat mensen met een vergelijkbare diagnose op eenzelfde manier baat zullen hebben bij eenzelfde behandeling.

Focusing gaat uit van ieders unieke persoonlijkheid en is geen one-size-fits-all techniek. Het is juist een weg om het unieke van ieders persoon te verkennen. En daar, van binnen, hebben we allemaal onze eigen unieke wereld, met ieder zijn eigen krachten en gaven. Wie zou er geen baat bij hebben dat te ontdekken?

En natuurlijk, zoals met iedere ziekte of kwaal, gaat het, vanuit psychologische oogpunt, niet alleen om de ziekte zelf maar vooral om de manier waarop we daar mee om (leren) gaan. Focusing is een menselijk proces en net zoals dromen is dat niet beperkt tot een bepaald soort personen of klachten.

Je bent geïnteresseerd in spiritualiteit in psychotherapie. Hoe zit dat met Focusing, hoe verhoudt zich dat tot elkaar? Is daar een verbinding?

Ik was in het begin nogal verrast toen ik opmerkte hoe het focusproces bij mijn cliënten vaak ook leidde tot een spiritueel bewustzijn. Ik denk dat mensen soms tot een andere dimensie van hun leven komen door ónder het niveau van taal te gaan en daar een totaalgevoel te laten opkomen over het impliciete en complexe geheel van een bepaalde kwestie in hun leven. Focusing gaat niet om dingen snel even te fixen of om je zelf te veranderen, maar om erkenning en geduld, en het verkennen van alles wat we daar van- binnen kunnen aantreffen met een houding van openheid, en vriendelijkheid en niet- oordelen. Het is deze houding die ook een uitnodiging kan vormen tot een spirituele invalshoek. Wie zich niet aangetrokken voelt tot het spirituele benoemt vooral het inzicht, de psychologische vrijheid en ruimte, en het wegtrekken van fysieke spanning tot een meer ontspannen houding. Meestal noem ik het niet zo bij elkaar spiritualiteit en Focusing, maar het is duidelijk dat voor wie een spiritueel gezichtspunt heeft, die relatie er zeker is.

Al luisterend naar jou lijkt het wel of Focusing een wondermiddel is voor alles en iedereen. Nederlanders zijn nogal sceptisch en kritisch. Wat zou je tegen hen willen zeggen?

Geen enkel menselijk proces is een wondermiddel en dat geldt ook voor Focusing!

Focusing is een algemene vaardigheid die bijzonder waardevol kan zijn bij het zoeken naar inzicht en heling, genezing. Sommige mensen hebben moeite dit innerlijk proces te leren en anderen doen het al uit zichzelf, intuïtief.

Ik ben ervan overtuigd dat het een zeer waardevol therapeutisch streven is om cliënten te helpen onder dat niveau van hun woorden en hun zorgen te komen. De uitkomsten van het onderzoek van Gendlin laten zien dat Focusing een essentiële vaardigheid is voor effectieve verandering in therapie en counseling. En ook uit mijn eigen ervaring, in mijn persoonlijk leven en in het werk met cliënten merk ik dagelijks hoe waardevol het is.